زمینه های پدید آمدن سواد رسانه(درس اول)

📝#سواد_رسانه

🔅درس اول (زمینه های پدید آمدن سواد رسانه)

انگلستان: لیویس پیشگام سواد رسانه

🔷اولین کتابی که در زمینه سواد رسانه نوشته شده، کتاب «فرهنگ و طبیعت» اثر فرانک لیموند لیویس است. لیویس در مقدمه آن می گوید:«بسیاری از معلمان و اساتید انگلیسی دچار نگرانی، شک و تردید شده اند. برای آنان این سوال مطرح است که این درس ها که دانش آموزان در کلاس فرا می گیرند، در مقابل موج عظیم و موثر تبلیغات، فیلم ها و اخبار، چه اثری می تواند داشته باشد؟»

نظر لیویس این بود که راه مقابله با این هجوم گسترده آموزش است.

خطوط کلی آموزش های لیویس(1):

🔹1. افزایش مقاومت:

افزایش مقاومت در مقابل تبلیغات رسانه ای است؛ یعنی برنامه آموزشی به گونه ای ریخته شود که خروجی آن مقاومت در برابر فرهنگ عامه پسند آمریکایی است.

🔹2. تقویت رویکرد انتقادی به فرهنگ آمریکایی:

لیویس نه تنها نگاه خوش بینانه ای به فرهنگ آمریکایی نداشت بلکه آن را عاملی جهت تخریب سنت ها و ارزش ها می دید. برای همین همواره به دید انتقادی به آن می نگریست و از دانش موزان می خواست با چنین رویکرد و مهارتی به سراغ محصولات آمریکایی بروند.

🔹3. کشف پیام های نامحسوس:

در تبلیغات، فیلم ها و اخبار، بسیاری از پیام ها به صورت غیر مستقیم و ضمنی القا می شوند. هدف سواد رسانه ای این است که افراد توانایی فهم پیام های نامحسوس و ضمنی را پیدا کنند.

🔹4. توجه به تاثیرات:

ممکن است یک پوستر تبلیغاتی از نظر هنری نقصی نداشته باشد  اما لحاظ محتوا زیان آور باشد. رابطه یک استاد سواد رسانه با یک طراح گرافیک شبیه رابطه یک کارشناس تغذیه و آشپز است. برای یک آشپز عطر، طعم و زیبایی اولویت دارد اما برای کارشناس تغذیه سلامت اولویت دارد. نوع نگاه این دو با هم متفاوت است.

🔹5. آشنایی با بستری که پیام در آن شکل گرفته:

اگر ما آثار شکسپیر را بررسی کردیم، باید به پس زمینه های اجتماعی و فرهنگی که این اثر در آن شکل گرفته هم توجه کنیم. در این مرحله باید به عوامل تاثیرگذار بیرونی هم توجه کنیم.

کانادا

🔶در کانادا سواد رسانه ای از مقطع ابتدایی به کودکان تدریس می شود. پیتر هاکورت نویسنده کانادایی می گوید:«آمریکا با انحصاری کردن اکران های ما تصورات و خیال پردازی های ما را استعمار کرده است. ما نسبت به جاذبه ستارگان، زندگی شیک و اسطوره ها چنان شرطی شده ایم که وقتی این ویژگی ها را در فیلم های خود نمی بینیم، آن ها را سطح پایین می شماریم(2).»

🔸از نگاه وی آمریکا به بیش از آن که به تولید کالا بپردازد، به تولید رویاها مشغول است.

🔸تورنتو نخستین شهر جهان است که در آن سواد رسانه ای در مدارس دولتی تدریس شده است.

آمریکا: نیل پستمن و زوال کودکی

🔷یکی از عوامل مهم سواد رسانه در آمریکا، انحطاط اخلاقی و افزایش خشونت در پی پخش فیلم های تلویزیونی و سینمایی بوده است. از نظر نیل پستمن جامعه شناس و استاد دانشگاه نیویورک، کودکان قبل از آنکه کودکی را تجربه کنند با تجربیات بزرگسالان آشنا می شوند.

🔹او در کتاب زوال کودکی می گوید:«گران ترین مانکن ها و چهره های تبلیغاتی، دختران 12 یا 13 ساله آمریکایی هستند. در پیام های بازرگانی تلویزیونی چنان ظاهر می شوند که گویی در تمام زمینه های زندگی تفاوتی با بزرگسالان ندارند.(3)»

🔹وی می گوید:«رسانه ها باعث شده اند که کودکان آمریکا تجربه کودکی را از دست بدهند. کودک امروز عصمت خود را از دست داده، گویی احساس شرم و حیا را در خود از بین برده است.(4)»

ژاپن: استفاده از چیپ های سانسورکننده

🔶دکتر کانا سوزوکی در مقاله ای در کتاب (آموزش رسانه در آسیا) می گوید:«به نمایش در آمدن خشونت در تلویزیون یک نگرانی جهانی را در دهه 80 میلادی به وجود آورد و بحث جدی میان منتقدان و طرفداران چیپ های سانسورکننده در آمریکا ایجاد کرد(5).» این چیپ ها مدتی در ژاپن استفاده می شد.

🔸در نیمه دوم دهه نود مباحث مربوط به سواد رسانه ای مورد توجه جدی قرار گرفت. علت آن هم شیوع چاقوکشی در بین جوانان بعد از پخش یک برنامه تلویزیونی بود که شخصیت فیلم از چاقوی پروانه ای استفاده می کرد.

🔸در سال 1999 یک سلسله برنامه در حوزه سواد رسانه از تلویزیون ژاپن پخش شد و نیز برنامه هایی که مخاطب خود را کودکان قرار داده بود.

چهار رویکرد در قبال خطرات رسانه:

🔹1. اظهار ناتوانی:

گروهی با اینکه می دانند این موضوع بسیار مهم است از ارائه راه حل ناتوانند. نیل پستمن می گوید:«هرگز تصور نمیکردم به  مسئله ای برخورد و آن را موشکافی کنم ولی مجبور به اعتراف کردم که قدرت من از برای یافتن چاره از تشخیص موضوع فراتر نمی رود(6).» گروهی در کشور ما تلویحا همین را می گویند.

🔹2. ایجاد محدودیت ها:

استفاده از تجهیزات نرم افزاری و سخت افزاری مانند کشور ژاپن برای کنترل برنامه های نوجوانان، راه حلی است که مدتی مورد بحث بود. کنترل زمان پخش برنامه ها هم یکی دیگر از محدودیت هاست.

🔹3. آموزش سواد رسانه:

گروهی بر این باورند که آموزش، کاهش آسیب های رسانه و افزایش ظرفیت های آن را به دنبال خواهد داشت.

🔹4. توجه به توصیه های اسلامی:

قرآن کریم و روایات اهل بیت به نکات ظریف و دقیقی در مورد تعامل با پیام ها اشاره کرده اند. آموزش رسانه در کنار توجه به توصیه های اسلامی می تواند آرامش را جایگزین نگرانی کند.

🔶فرصت ها

رسانه با قابلیت های فراوان خود، ظرفیت بالایی را برای همه فرهنگ ها و جوامع ایجاد کرده است. کاوه گلستان در ضمن اشاره به داستانی می گوید:«اگر پیام انقلاب خون شهید بود، این پیام را عکس ها منتقل کردند(7).»

عکس بیعت همافران نیروی هوایی، که در حافظه ما ثبت شده است، به تنهایی توانست انقلاب را یک گام جلو ببرد. بعضی از کارشناسان ارتباطات نقش نوارهای سخنرانی امام را بسیار مهم دانسته و به انقلاب اسلامی لقب انقلاب نوار دادند.

رسانه فرصت های زیادی را برای همه فراهم کرده است و هر فرد، گروه و کشوری که بتواند بیشتر از این فرصت ها استفاده کند از قدرت و تاثیر بیشتری برخوردار می شود.

منابع:

1. Culture and the Environment, Leavis, F. and Tampson, D.

2. تحلیل رویکر انتقادی در سواد رسانه ای، کنیومی شیباتا، نشریه رسانه، سال 13، شماره 2.

3. زوال دوران کودکی، نیل پستمن، نشر اطلاعات، ص 24

4. همان، ص17

5. Media Education in Asia, Chi-Kim Cheung, P:140, Springer

6. نقش رسانه های تصویری در زوال کودکی، پستمن نیل، ص19

7. کاوه گلستان، یک عکس و یک گفتگو، نشر انگیز، ص 15